พระราชบัญญัติความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงาน พ.ศ. ๒๕๕๔ มีผลใช้บังคับตั้งแต่วันที่ ๑๖ กรกฎาคม ๒๕๕๔ โดยมาตรา ๕๒ บัญญัติให้กระทรวงแรงงานจัดตั้ง สสปท. ภายใน ๑ ปีนับแต่วันที่พระราชบัญญัติความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงาน พ.ศ. ๒๕๕๔ มีผลบังคับใช้ โดยอยู่ภายใต้การกำกับดูแลของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงแรงงาน
โดยคณะกรรมาธิการวิสามัญพิจารณาร่างพระราชบัญญัติความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงาน พ.ศ. .... ตั้งข้อสังเกตว่า โดยที่ สสปท. เป็นองค์การมหาชนที่อยู่ภายใต้กำกับดูแลของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงแรงงาน ที่ทำหน้าที่ในด้านวิชาการ หาก สสปท. มีศักยภาพในการให้ความรู้ และการจัดฝึกอบรมให้แก่พนักงานตรวจความปลอดภัย กระทรวงแรงงานสมควรมอบหมายให้ สสปท. มีส่วนร่วมในการพัฒนาบุคลากรด้วยและให้พิจารณาแต่งตั้งผู้อำนวยการ สสปท. เป็นผู้ทรงคุณวุฒิ ในคณะกรรมการความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงาน รวมทั้งในโอกาสแรกที่มีการแก้ไขเพิ่มเติม ร่างพระราชบัญญัติความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงาน พ.ศ. .... ให้กำหนดองค์ประกอบคณะกรรมการบริหารกองทุนความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงานโดยให้มีผู้อำนวยการ สสปท. เป็นกรรมการด้วย
คณะกรรมการพัฒนาระบบราชการในคราวประชุมครั้งที่ ๓/๒๕๕๖ เมื่อวันที่ ๑๖ พฤษภาคม ๒๕๕๖ มีมติเห็นชอบ ให้จัดตั้ง สสปท. เป็นองค์การมหาชน ในกำกับของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงแรงงาน
อำนาจหน้าที่ของ สสปท.
- ส่งเสริมและแก้ปัญหาเกี่ยวกับความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงาน
- พัฒนาและสนับสนุนการจัดทำมาตรฐานเพื่อส่งเสริมความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงาน
- ดำเนินการส่งเสริม สนับสนุน และร่วมดำเนินงานกับหน่วยงานด้านความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงานของภาครัฐและเอกชน
- จัดให้มีการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับการส่งเสริมความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงาน ทั้งในด้านการพัฒนาบุคลากรและด้านวิชาการ
- พัฒนาและสร้างองค์ความรู้และนวัตกรรมเกี่ยวกับความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงาน
- ให้บริการวิชาการและถ่ายทอดเทคโนโลยีเกี่ยวกับความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อม ในการทำงานตามความต้องการและความจำเป็นในการใช้งาน รวมทั้งการผลิตสื่อการเรียนรู้ดังกล่าว เพื่อเผยแพร่ประชาสัมพันธ์
สสปท. ซึ่งเป็นหน่วยงานที่จัดตั้งขึ้นใหม่และเป็นองค์การมหาชนหน่วยงานแรก ของกระทรวงแรงงานจำเป็นต้องมีการบริหารและการจัดการที่มีความเป็นอิสระมีความคล่องตัวมีความยืดหยุ่นในการปฏิบัติงานรวมทั้งเพื่อให้งานเกิดประสิทธิภาพตามวัตถุประสงค์ของการจัดตั้ง สสปท. โดยระยะเริ่มแรกจำเป็นต้องมีการกำหนดรูปแบบการบริหารและการจัดการของ สสปท. ทั้งด้านอัตลักษณ์องค์กรการจัดการองค์กรการจัดทำกรอบโครงสร้างภารกิจการวางแผนอัตรากำลังของบุคลากรการจัดการงานบุคลากรการกำหนดวิสัยทัศน์ตลอดจนการจัดทำแผนกลยุทธ์และแผนธุรกิจ เพื่อให้มีทิศทางในการขับเคลื่อนภารกิจของ สสปท. ตามอำนาจหน้าที่และวัตถุประสงค์ที่กำหนดในพระราชกฤษฎีกาจัดตั้งสถาบันส่งเสริมความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงาน (องค์การมหาชน) พ.ศ. ๒๕๕๘