บรรยากาศอันตรายหมายความว่า สภาพอากาศที่อาจทำให้คนงานได้รับอันตรายจากสภาวะอย่างหนึ่งอย่างใด ดังต่อไปนี้

• มีออกซิเจนต่ำกว่าร้อยละ ๑๙.๕ หรือมากกว่าร้อยละ ๒๓.๕ โดยปริมาตร
• มีก๊าซ ไอ ละอองที่ติดไฟหรือระเบิดได้ เกินร้อยละ ๑๐ ของค่าความเข้มข้นขั้นต่ำของสารเคมีแต่ละชนิดในอากาศที่อาจติดไฟหรือระเบิดได้ (lower flammable limit หรือ lower explosive limit)
• มีค่าความเข้มข้นของสารเคมีแต่ละชนิดเกินมาตรฐานที่กำหนดตามกฎกระทรวงว่าด้วยการกำหนดมาตรฐานในการบริหารและการจัดการด้านความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงานเกี่ยวกับสารเคมีอันตราย
• สภาวะอื่นใดที่อาจเป็นอันตรายต่อร่างกายหรือชีวิตตามที่รัฐมนตรีประกาศกำหนด

การพิจารณาว่าพื้นที่ใดจัดเป็นพื้นที่อับอากาศ มีปัจจัยในการพิจารณาดังนี้

• พื้นที่ซึ่งปริมาตรมีขนาดเล็ก ก๊าซหรือไอที่เกิดขึ้นในบริเวณนั้นไม่สามารถระบายออกไปได้ ส่งผลกระทบต่อสุขภาพของมนุษย์ที่อยู่ในบริเวณนั้น
• ผู้ปฏิบัติงานคนอื่นๆที่อยู่นอกพื้นที่นั้นจะเข้าไปสังเกตการณ์ หรือช่วยเหลือผู้ที่กำลังปฏิบัติงานได้ยาก
• ช่องเปิด ทางเข้า – ออก อยู่ไกลจากจุดปฏิบัติงาน มีขนาดเล็ก ทางเข้าออกไม่สะดวก           

อันตรายจากการปฏิบัติงานในสถานที่อับอากาศ  

อาจมีอันตรายต่อสุขภาพพนักงานและความเสียหายอย่างอื่น เช่น ทรัพย์สิน หรืออาจถึงชีวิต ซึ่งสรุปได้โดยสังเขปดังนี้ 

• อันตรายที่เกิดจากการขาดอากาศหายใจ(Oxygen Deficient Atmosphere)
  บริเวณสถานที่ทำงานที่เป็นที่อับอากาศจะมีสภาพการณ์ที่มีบรรยากาศที่ไม่ปลอดภัยเนื่องจากสภาพพื้นที่ที่มีบริเวณจำกัด การระบายอากาศไม่เพียงพอ หรือมีการทำงานที่ก่อให้เกิดปฏิกิริยาทางเคมีหรือทางชีวภาพขึ้นในที่อับอากาศ ซึ่งส่งผลให้มีการใช้ออกซิเจนโดยตรงหรือเกิดก๊าซบางชนิดขึ้นมาแทนที่ออกซิเจนในบรรยากาศ โดยอาจเกิดขึ้นจากการเผาไหม้ของวัสดุหรือสารเคมีไวไฟที่ใช้ในงานเชื่อม  หรือใช้เครื่องเชื่อมก๊าซตัดชิ้นส่วนอุปกรณ์ที่อยู่ในที่อับอากาศ
• อันตรายที่เกิดจากภาวะบรรยากาศมีพิษ (Toxic Atmosphere)
  คือลักษณะอันตรายที่เกิดจากกระบวนการต่างๆที่ก่อให้เกิดปฏิกิริยาทางเคมี หรือการปฏิบัติงานในที่อับอากาศที่เกี่ยวข้องกับการใช้สารเคมี ที่ใช้เป็นวัตถุดิบ ผลผลิต หรือของเสียที่จะต้องกำจัด โดยของเสียดังกล่าวจะอยู่ในรูปของก๊าซ ไอ ฝุ่น ฟูม ควัน ละออง หรืออยู่ในรูปของเหลว เช่นสารเคมีตัวทำละลาย (Solvent)ต่างๆ เป็นต้น ซึ่งผู้ปฏิบัติงานจะได้รับอันตรายหากได้รับหรือสัมผัสกับอันตรายดังกล่าว
       การทำปฏิกิริยาทางเคมีจะก่อให้เกิดการสะสมรวมตัวของสารเคมีอย่างต่อเนื่อง และนำมาซึ่งภาวะบรรยากาศเป็นพิษ เช่น งานเชื่อมก่อให้เกิดอันตรายจากฟูมโลหะและก๊าซคาร์บอนมอนนอกไซค์ งานทาสีก่อให้เกิดอันตรายจากไอระเหยของสารตัวทำละลาย เป็นต้น นอกจากนี้ภาวะบรรยากาศที่เป็นพิษอาจเกิดขึ้นจากปฏิกิริยาทางเคมีและทางชีวภาพ เช่นบ่อบำบัดน้ำเสีย มักเกี่ยวข้องกับการเกิดก๊าซไฮโดรเจนซัลไฟด์ที่มีความเป็นพิษสูงมาก อันตรายจะเกิด เมื่อผู้ปฏิบัติงานได้รับ หรือสัมผัสโดยการสูดหายใจเข้าไปจะทำให้หมดสติ ระบบการหายใจล้มเหลว และอาจเสียชีวิตได้
• อันตรายที่เกิดจากภาวะบรรยากาศที่ไวไฟ (Flammable Atmosphere)
          ลักษณะอันตรายที่เกิดจากสภาวะบรรยากาศที่ไวไฟที่เกิดในที่อับอากาศส่วนใหญ่มักเกิดจากสภาพการณ์ที่มีระดับไอระเหยของสารเคมีไวไฟที่เกิดจากปฏิกิริยาทางเคมีทำให้เกิดการสะสม หรือตกค้างอยู่ในที่อับอากาศถึงระดับที่สามารถลุกติดไฟ หรือเกิดการระเบิดขึ้นได้ หรือเกิดจากในที่อับอากาศมีปริมาณออกซิเจนที่มีระดับสูงกว่าปกติ(มากกว่า ๒๓.๕%) หากเกิดการลุกติดไฟหรือระเบิดก็จะทำให้ระดับความรุนแรงกว่ามีมากขึ้น หรืออาจเกิดจากสภาวะที่มีปริมาณการสะสมของฝุ่นที่ติดไฟได้ ภายใต้สภาวะที่มีส่วนผสมในอากาศในระดับที่มีความเหมาะสม หากก่อให้เกิดประกายไฟหรือความร้อนจนถึงระดับที่มีการลุกติดไฟ หรือการระเบิดขึ้นได้ ทั้งนี้จะมีองค์ประกอบ ๓ อย่างคือ ปริมาณออกซิเจน เชื้อเพลิง และแหล่งความร้อนหรือประกายไฟ   
• อันตรายที่เกิดจากสภาพแวดล้อมทางเออร์กอนอมิคส์(Ergonomics) เช่น

- เกิดจากสภาพพื้นที่ทำงานไม่เหมาะสม  เช่นสถานที่ทำงานคับแคบหรือจำกัด อยู่ในสภาพชื้นแฉะ มีสิ่งของกีดขวางหรือรกรุงรัง 

- เกิดจากปัญหาที่เกี่ยวข้องกับจิตวิทยาสังคม  เช่นงานที่ต้องทำแข่งกับเวลา หรือมีระยะเวลาจำกัด การปฏิบัติที่ซ้ำซากจำเจที่ต้องเข้าไปในที่อับอากาศ
- เกิดจากลักษณะท่าทางและอิริยาบถที่ไม่เหมาะสม เช่น ยืนหรือนั่งทำงานที่ระดับสูงต่ไม่เท่ากัน ปวดหลังจากการยกของผิดท่าทาง

• อันตรายจากสิ่งแวดล้อมทางกายภาพ เช่น

- เสียงดังที่เกิดจากการใช้เครื่องมือกลที่ใช้ในการทำงานในที่อับอากาศ เช่นเครื่องเจียร์ เครื่องตัด เครื่องเจาะกระแทก เป็นต้น
- การสั่นสะเทือน เสียงและความสั่นสะเทือนมักจะมีต้นกำเนิดมาจากแหล่งเดียวกัน จึงมีความเกี่ยวข้องกันอยู่เสมอการสั่นสะเทือนเกิดจากตัวผู้ปฏิบัติงานใช้เครื่องมือกลในการถอดหรือประกอบอุปกรณ์ที่เป็นตัวยึด เช่นฝาแมนโฮลด์ ซึ่งผลกระทบจากการสั่นสะเทือนจะทำอันตรายที่บริเวณอวัยวะที่สัมผัสกับการสั่นสะเทือน อาจเป็นสาเหตุให้หลอดเลือดตีบ อาจส่งผลให้ปลายประสาทอักเสบและเสื่อมสภาพ หรือเกิดความผิดปกติกับกระดูกข้อมือและกล้ามเนื้อหดลีบ

• อุณหภูมิที่ผิดปกติ
  การในทำงานในที่อับอากาศ ส่วนหนึ่งจะมีอันตรายที่เกี่ยวข้องกับอุณหภูมิที่ผิดปกติพิจารณาได้จากสภาพการทำงาน ประเภทการทำงานหรือกิจกรรมที่เกี่ยวข้อง เช่นเข้าไปทำงานในเตาเผาที่มีความร้อนสูง หรือเข้าไปในเตาหรือหม้อต้มไอน้ำ หรือลงไปในบ่อบำบัดน้ำเสีย ซึ่งลักษณะการทำงานแบบนี้ อาจมีผลกระทบกับอุณหภูมิและความชื้น ซึ่งเป็นอันตรายกับผู้ปฏิบัติงาน โดยส่งผลกระทบกับร่างกายหรือเนื้อเยื่อต่างๆของร่างกาย หรือระบบการทำงานของร่างกายเกิดการแปรปรวน หากต้องทำงานกับสภาพการณ์ที่มีความร้อนเป็นระยะเวลานานๆร่างกายอาจตอบสนองหรือโต้ตอบด้วยการเกิดความเครียด หรือความกดดันของหัวใจ หรืออ่อนเพลีย อาจหมดสติและเสียชีวิตได้
• อันตรายที่เกิดจากการสัมผัสกระแสไฟฟ้า
  ผู้ปฏิบัติงานในที่อับอากาศที่มีการใช้เครื่องมือกล เช่นสว่านเจาะ หินเจียร์ ไฟส่องสว่าง เป็นต้น มีสภาพชำรุด และในพื้นที่ทำงานมีสภาพชื้นแฉะ ก็อาจทำให้กระแสไฟฟ้าเกิดลัดวงจรทำอันตรายผู้ปฏิบัติงานเสียชีวิตได้
• อันตรายจากสภาพแวดล้อมทางชีวภาพในที่อับอากาศเช่น

- การติดเชื้อโรคต่างๆ เนื่องจากในที่อับอากาศที่มีการจัดเก็บวัสดุทางการเกษตร ที่มีเชื้อโรคหรือจุลินทรีย์ชนิดต่างๆอยู่ด้วย เช่น เชื้อแบคทีเรีย ไวรัส และเชื้อรา 
- การถูกสัตว์มีพิษกัดในขณะทำงานในที่อับอากาศ ซึ่งสัตว์มีพิษอาจจะเข้าไปหลบอาศัยอยู่ เมื่อมีผู้ที่เข้าไปทำงานในที่อับอากาศ อาจถูกสัตว์มีพิษกัดต่อยได้รับบาดเจ็บ เป็นต้น

• อันตรายจากการได้รับบาดเจ็บจากอุบัติเหตุอื่นๆ ได้แก่อันตรายที่เกิดจากสภาพแวดล้อมในการทำงานที่มีสภาพพื้นที่ที่มีระดับความสูงต่ำไม่เท่ากัน หรือมีสภาพที่ลื่น หรือเกิดจากการจัดระเบียบพื้นที่ทำงานไม่เหมาะสม อาจทำให้เกิดการสะดุดหกล้ม ได้รับบาดเจ็บ หรือเกิดการพังทลายของวัสดุที่กองเก็บ หรือพังทลายจากดินโคลนที่ถูกน้ำพัดหรือเกิดน้ำท่วมแบบเฉียบพลัน หรือเกิดจากการตกจากที่สูงขณะทำงานอยู่บนนั่งร้านที่ติดตั้งอยู่ในที่อับอากาศ หรือ เกิดจากการที่วัสดุสิ่งของตกลงมากระแทกหรือกระทบกับร่างกายได้รับบาดเจ็บ เป็นต้น

สถานการณ์การเสียชีวิตและมาตรการป้องกันอันตรายจากการทำงานในสถานที่อับอากาศ

ตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๔๖ จนถึง พ.ศ. ๒๕๖๐ พบว่า มีการเกิดเหตุการณ์บาดเจ็บและเสียชีวิตจากการ ดังนี้

มาตรการป้องกันความปลอดภัยการทำงานในที่อับอากาศ

• ควรมีการสำรวจสถานที่ทำงานว่าสถานใดบ้างเป็นสถานที่อับอากาศและติดป้ายเตือนอันตรายสถานที่อับอากาศ
  
  
• ต้องมีขั้นตอนการขออนุญาตเข้าไปทำงานในที่อับอากาศที่เป็นลายลักษณ์อักษร โดยขั้นตอนที่กำหนดขึ้นนี้ สามารถตรวจสอบได้ตลอดเวลา
  
  
• ต้องจัดให้มีผู้ควบคุมงานที่มีความรู้ความสามารถ เพื่อปฏิบัติหน้าที่ต่างๆ เช่น วางแผนปฏิบัติงาน และป้องกันอันตรายที่อาจเกิดขึ้น และอบรมสอนงาน ควบคุมดูแลให้ ลูกจ้างใช้ตรวจตรา เครื่องป้องกันและอุปกรณ์คุ้มครองความปลอดภัย ที่ให้อยู่ในสภาพพร้อมที่จะทำงาน
  
  
• จัดให้มีผู้ช่วยเหลือซึ่งผ่านการอบรมช่วยเหลือผู้ประสบภัย และอุปกรณ์การช่วยเหลือเฝ้าอยู่ปากทางเข้าสถานที่ทำงานอับอากาศตลอดเวลาทำงาน เช่น รอก เชือก เข็มขัด อุปกรณ์ปฐมพยาบาล อุปกรณ์ดับเพลิง
  
  
• ไม่อนุญาตให้คนงานเข้าไปทำงานในสถานที่อับอากาศก่อนที่จะมีการตรวจวัดปริมาณออกซิเจน,ก๊าซพิษและการระบายอากาศ และต้องตัดการทำงานของเครื่องจักรระบบไฟฟ้า การป้อนวัสดุ
  
  
• ต้องมีเครื่องตรวจวัดอากาศ,ก๊าซพิษที่สถานที่ปฏิบัติตลอดเวลาที่ทำงานอยู่และผู้ทำหน้าที่อนุญาตควรทำการตรวจวัดปริมาณระดับออกซิเจนในสถานที่ทำงานที่เป็นที่อับอากาศให้อยู่ในระดับที่ปลอดภัย (ปริมาณออกซิเจน ๑๙.๕ – ๒๓.๕%หรือสารเคมีที่ติดไฟได้ในปริมาณเข้มข้นกว่าร้อยละ 20 ของความเข้มข้นต่ำสุด ที่จะติดไฟหรือระเบิดได้) ตามที่กฎหมายกำหนดก่อนเริ่มงาน และต้องมีพัดลมระบายอากาศแบบไม่ก่อให้เกิดประกายไฟเตรียมพร้อมตลอดระยะเวลาทำงาน
  
  
• ผู้ปฏิบัติงานต้องสวมใส่อุปกรณ์ป้องกันส่วนบุคคล เช่นหากสถานที่ทำงานมีระดับออกซิเจนต่ำกว่าค่าที่กฎหมายกำหนดต้องใช้อุปกรณ์ช่วยหายใจ(SCBA หรือ Air Line)และหากต้องสัมผัสเสียงดัง ต้องสวมใส่อุปกรณ์ป้องกันส่วนบุคคลชนิดลดเสียงขณะปฏิบัติงานและหากต้องทำงานในที่อับอากาศที่ต่างระดับต้องใช้อุปกรณ์ป้องกันการตก เช่นสายรัดลำตัว ต่อกับเชือกช่วยชีวิต
  
  
• อุปกรณ์ไฟฟ้า และอุปกรณ์ประกอบที่ใช้ในสถานที่อับอากาศ ต้องเป็นชนิดที่สามารถป้องกัน ความร้อน ฝุ่น การระเบิด การลุกไหม้ และไฟฟ้าลัดวงจรอย่างมีประสิทธิภาพ รวมทั้งต้องจัดให้มีการเดินสายไฟฟ้าในสถานที่อับอากาศด้วยวิธีที่ปลอดภัยต้องมีแผนการตรวจสอบอุปกรณ์ไฟฟ้า เช่น สายไฟฟ้า สายดิน  และการติดป้ายแสดงหลังจากผ่านการตรวจสอบเรียบร้อยแล้ว พร้อมที่นำไปใช้งานในสถานที่อับอากาศ แผงควบคุมวงจรหลักหรือวงจรย่อย ผู้ปฏิบัติงานต้องสามารถเข้าไปตัดวงจรได้ทันทีกรณีเกิดเหตุฉุกเฉิน
  
  
• ควรจัดให้มีอุปกรณ์สื่อสารที่จำเป็นเพื่อให้สามารถติดต่อสื่อสารกันได้ระหว่างปฏิบัติงานในที่อับอากาศ
  
  
• อุปกรณ์ประเภทบันได ต้องมีความปลอดภัยเพียงพอสำหรับการเข้าและออกของผู้ที่เข้าไปปฏิบัติงานและต้องเป็นชนิดที่ไม่เป็นตัวนำไฟฟ้า
  
  
• กำหนดข้อห้าม และควบคุมต่างๆ เช่น ห้ามสูบบุหรี่ ห้ามก่อไฟ ห้ามคนไม่เกี่ยวข้องเข้าไป ถ้าเป็นช่องโพรง ต้องปิดกั้นไม่ให้คนตกลงไป และจัดให้มีป้ายแจ้งข้อความ "บริเวณอันตรายห้ามเข้าไปโดยไม่ได้รับอนุญาต" ปิดประกาศไว้ในบริเวณสถานที่อับอากาศซึ่งมองเห็นชัดอยู่ตลอดเวลา
  
  
• ควรมีขั้นตอนการปฏิบัติงาน (Work instruction) ที่ปลอดภัย และต้องมีการอบรมคนงานและให้ปฏิบัติตามขั้นตอนการปฏิบัติอย่างเคร่งครัดก่อนเข้าทำงานในพื้นที่อับอากาศ

เอกสารอ้างอิง

• ประกาศกรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน เรื่อง หลักเกณฑ์ วิธีการและหลักสูตรการฝึกอบรมความปลอดภัยในการทำงานในที่อับอากาศ (ฉบับที่ ๒)  พ.ศ. ๒๕๕๑
• คู่มือการปฏิบัติงานเกี่ยวกับการออกแบบ การผลิต การควบคุมคุณภาพ และการใช้ก๊าซชีวภาพ (Biogas) สำหรับโรงงานอุตสาหกรรม  สำนักเทคโนโลยีความปลอดภัย กรมโรงงานอุตสาหกรรม พฤศจิกายน ๒๕๕๓
• เอกสารประกอบการฝึกอบรม หลักสูตร ความปลอดภัยในการทำงานที่อับอากาศ บริษัท เอ็นพีซี แอนด์ เอ็นไวรอนเมนทอล เซอร์วิส จำกัด